ارز جهانی، ارزیست که برای داد و ستد در سرتاسر جهان مورد قبول باشد. ارز های رایجِ جهانیِ زیادی برای معاملات بینالمللی استفاده میشود، که محبوبترین آنها دلار آمریکا، یورو و ین میباشند. نام دیگر ارز جهانی، ارزِ ذخیرهای میباشد.از بین همه ارزها، دلار محبوب ترین ارز است. به طوریکه ۶۴ درصدِ بانکهای مرکزیِ شناخته شده جهان از این ارز به عنوان ارز ذخیرهای استفاده میکنند. این خود باعث میشود که دلار بهعنوان ارز غیررسمیِ جهانی شود علی رغم اینکه عنوان رسمی در جهان ندارد.در حقیقت، ۱۸۵ ارز براساس فهرستِ استاندارد های بین المللی در جهان وجود دارد که بیشتر این ارزها فقط در کشور خود مورد استفاده قرار میگیرند. هر کدام از این ارزها را میتوان با ارز دلار جایگزین کرد اما بنا به دلایل متعدد، این کار عملاً انجام نشدنی است.
بعد از دلار آمریکا، چه ارزی جهانی است؟
دومین ارز ذخیرهای جهان بعد از دلار، یورو میباشد. 9/19 درصد از ارزهای ذخیرهایِ بانکهای مرکزی شناخته شدهی جهان، در سه ماهِ دوم سال 2017، یورو بوده است. در صورتی که بحران منطقهِ یورو از بین برود، ارز یورو این پتانسیل را در خود دارد که تبدیل به ارز جهانی شود. اما بحران منطقهِ یورو در شرایط فعلی، محقق شدن آن را سخت کرده است.
دلار آمریکا قوی ترین ارزِ جهان است.
اقتصادِ قوی آمریکا تا حدودی ارزش دلار را حفظ میکند به همین دلیل است که ارزِ دلار، قویترین ارز دنیاست. مبلغ 580 میلیارد دلار در خارج از ایالات متحده استفاده میشود که 65 درصد از کلِ ارز دلار را تشکیل میدهد. 75 درصد از 580 میلیارد دلار، اسکناسِ100 دلاری، 55 درصد از اسکناسِ50 دلاری و 60 درصد از اسکناسِ20 دلاری استفاده میکنند.بیشترِ این اسکناسها در کشورهای اتحادِ شوروی سابق و آمریکای لاتین هستند.
اسکناس تنها یکی از علتهای ارز جهانی بودنِ دلار است. یکی دیگر از دلایل این است که بیش از 3/1 تولیدِ ناخالصِ داخلیِ کشورهای جهان با ارز دلار مبادله میشوند و شامل 7 کشور میشوند که دلار را به عنوان ارز موردِ مبادله خود، به تصویب رساندهاند. 89 کشور دیگر، نرخ ارزِ خود را نسبت به قیمت دلار حفظ میکنند. در بیشتر صرافی های دنیا، دلار تعیین کننده میباشد به طوری که 85 درصد از فعالیت های شرکتِ صرافی فُارِکس (Forex) با دلار آمریکا انجام میشود. علاوه بر این، 39 درصد از وامها به شکل دلار داده میشود، در نتیجه بانکهای خارجی به حجم زیادی از دلار نیاز دارند تا بتوانند کسب و کارشان را پیش ببرند.
برای مثال، هنگامِ بحران مالی در سال 2008، بانکهای غیرآمریکایی دارایی معادل مبلغ 27 تریلیون دلار داشتند، درصورتی که بودجه آمریکا 18 تریلیون دلار بود. سازمان رزرو فدال آمریکا رویهی معاملات دلار را افزایش داد تا دلارِ بانکهای جهان را خالی کنند.
آن بحران مالی حتی باعث شد دلار، در حجم انبوهتری مورد استفاده قرار گیرد. در سال 2017، بانکهای کشورهای ژاپن، آلمان، فرانسه و انگلستان موجودی زیادی از دلار در اختیار داشتند. مقررات بانکی از وقوع بحرانهای مالی جلوگیری میکرد که خود باعث کاهشِ موجودی دلار میشد، از طرفی سازمان رزرو فدرال آمریکا نرخ صندوقِ خود را افزایش داد تا همهی این عوامل باعث کاهش عرضهی ارز، بهصورت دلار شود.
دلیل دیگر اهمیت دلار آمریکا
یکی دیگر از علل قوی بودن ارز دلار را میتوان از میزان علاقهی دولتهای مختلف، به نگه داشتن ارز دلار در ارزهای ذخیرهای خارجیِ خود، فهمید. حتی این دولتها از مسافران و کسب و کارهای داخلی خود هم، ارز دلار دریافت میکنند تا آن دارایی خود را با این ارز جهانی افزایش دهند.
علاوه بر این، برخی از دولتها دارایی خود را در ارزهای خارجی سرمایهگذاری میکنند. برخی دیگر از دولتها مانند چین و هند عمداً ارزِ اصلیِ شرکای خود، در صادرات اقلام را خریداری میکنند تا با این روش، ارزهای خود را در مقایسه با قیمتهایشان ارزانتر نگه دارند. بنابراین صادرات آنها با این قیمت باارزشتر میشود.
حالا یکبار دیگر سوال خود را مطرح کنیم، چرا دلار ارزِ جهانی است؟
قرارداد 1944 برتون وودز (Bretton Woods) دلار را به این جایگاهی که الان دارد، رسانده است. قبل از این قرارداد، اکثر کشورها طبق استاندارد طلا عمل میکردند. دولتها قول داده بودند که واحدِ پولشان را به واسطهی ارزش خود آن، بالاتر از استاندارد طلا برسانند. کشورهای در حال توسعه در نیوهَمپشایر نشستی برگزار کردند تا نرخ ارز را، برای تمام ارزها به قیمت دلار ثابت نگه دارند چون در آن زمان ایالات متحده بزرگترین ذخایرِ طلای جهان را در خود داشت. این توافق نامه به سایر کشورها این اجازه را داد تا ارزهای خود را براساس قیمت دلار، به جای قیمت طلا، مبادله کنند.
در اوایلِ دهه 1970، کشورها شروع به تقاضا کردن برای طلا در ازای دلارهایشان کردند چون برای مبارزه با تورم به طلا نیاز داشتند. رییس جمهور نیکسون به جای آنکه اجازه دهد همه ذخایرِ ارزی را از دلار خالی کنند، دلار را از طلا جدا کرد. در آن زمان، دلار بهعنوان ارز ذخیرهایِ برتر در جهان شناخته شده بود.
در ماه مارسِ سال 2009، چین و روسیه خواستارِ ایجاد یک ارز جهانیِ جدید شدند. آنها می خواستند دنیا یک ارز ذخیرهای جدید ایجاد کند "که در انحصار هیچ ملتی نباشد و در بلند مدت بتواند پایدار باقی بماند، بنابراین با استفاده از ارزهای ملی معتبر، باعث از بین بردن نقص های ذاتی آن میشود."
چین از بابتِ تریلیونها دلار سرمایهای که داشت نگران بود، مبادا ارزش آنها در مقایسه با تورمِ قیمتِ دلار کاهش یابد. این امر میتوانست به دلیلِ کسریِ بودجهِ خزانه داری آمریکا، به قوت یافتنِ نگرانی چین کمک کند. چین از صندوق بینالمللی ارز، درخواست کرد که به توسعهی یک ارز جایگزین برای دلار کمک کند.
در سه ماهِ چهارم سال 2016، ارز رِنمینبیِ چین (Renminbi) تبدیل به دیگر ارز جهانی شد. در اواخر سال 2017، بانک های مرکزی جهان مجموعاً ارزشی معادل 36/99 میلیارد دلار داشتند. این یک شروع کوچک بود، اما احتمالا در آینده نه چندان دور رشد خواهند کرد. به همین دلیل است که چین می خواهد ارز خود را به طور کامل در بازارهای ارزِ خارجیِ جهانی معامله کند. چین میخواهد ارز یُوآن (Yuan) را به عنوان ارز جهانی، جایگزین ارز دلار کند، در حال حاضر چین برای به وقوع پیوستن این، در حال اصلاحِ اقتصاد خود میباشد.